Bir sanatın tarihçesi; Manga
İÇERİK:
Sanatın başlangıcı ve tarihçesi:
Manga (Japonca: 漫画, マンガ), Japonya'ya özgü çizim sanatıyla çizilen çizgi romanlardır. Japonya'da Manga sözcüğü tüm çizgi romanlar için kullanılırken, Japonya dışında sadece Japon çizgi romanları için kullanılır. Manga stilinde yapılan animasyonlar anime olarak adlandırılır. Çizimler animeye göre daha abartılıdır. Manga kelimesinin bilinen ilk kullanımı 1770'li yıllara dayanmaktadır. 19.yüzyıl boyunca kelime özel olarak, üzerinde karikatürler bulunan ağaç bloklarını, özellikle de Hokusai Katsushika'nın 1819'da yayınlanmış olan ve öğrencilerinin kullanması için kendisinin çizdiği taslak, çizim ve karikatürlerini adlandırmakta kullanılmıştır. Hokusai çizdiği taslakları iki kanji "漫 man" (kaygısız, ilgisiz) ve "画 ga" (resim) birleşiminden oluşan Manga kelimesiyle tanımlamıştır. Kanji yerine Katakana alfabesinde マンガ olarak da yazılır.
6.ve 7.yüzyıllardan kalma Nara şehri bölgesinde bulunan Toshodoiji ve Horyuiji tapınaklarının duvarlarına ve tavanın arkasına insanları ve hayvanları konu alan çok çeşitli karikatürler yapılmıştır. Çin ("manhua") ve Güney Kore ("manhwa") gibi Japonya'ya komşu ülkelerin yanı sıra, 1990'lardan itibaren ABD, İtalya ve Fransa dahil tüm dünyada çizgi roman kültürünü önemli ölçüde etkilemiştir.
Kelime ilk olarak 18. yüzyılın sonlarında Santō Kyōden'in Shiji no yukikai (1798) adlı resim kitabı gibi eserlerin yayınlanmasıyla ve 19. yüzyılın başlarında Aikawa Minwa'nın Manga hyakujo (1814) ve ünlü ukiyo-e sanatçısı Hokusai'nin eskiz defterlerinden çeşitli çizimler içeren ünlü Hokusai Manga kitapları (1814-1834) gibi eserlerle yaygın kullanıma girmiştir. Modern anlamda "manga" kelimesini ilk kez Rakuten Kitazawa (1876-1955) kullanmıştır.
Japonca'da "manga" her türlü karikatür, çizgi roman ve animasyonu ifade eder. İngilizce konuşanlar arasında "manga", Japonya içinde ve dışında "anime" kullanımına paralel olarak "Japon çizgi romanı" gibi daha katı bir anlama sahiptir. "Ani-manga" terimi, animasyon makaralarından üretilen çizgi romanları tanımlamak için kullanılır.
Dallanıp budaklanma aşaması:
Sanat kaynağı Widewalls'a göre manga, 12. yüzyıla kadar uzanan emakimono (parşömen), Chōjū-jinbutsu-giga'dan kaynaklanmıştır. Edo döneminde (1603-1867), Toba Ehon adlı bir çizim kitabı, daha sonra manga olarak adlandırılacak olan şeyi daha da geliştirdi. Kelimenin kendisi ilk olarak 1798 yılında Santō Kyōden'in Shiji no yukikai (1798) adlı resim kitabı gibi eserlerin yayınlanmasıyla ve 19. yüzyılın başlarında Aikawa Minwa'nın Manga hyakujo (1814) ve Hokusai Manga kitapları (1814-1834) gibi eserlerle yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Adam L. Kern, 18. yüzyılın sonlarına ait resimli kitaplar olan kibyoshi'nin dünyanın ilk çizgi romanları olabileceğini öne sürmüştür. Bu grafiksel anlatılar modern manga ile mizahi, hicivsel ve romantik temaları paylaşmaktadır. Ancak Doğu çizgi romanları genellikle Batı çizgi romanlarının evriminden ayrı tutulur ve Batı çizgi roman sanatı muhtemelen 17. İtalya'da ortaya çıkmıştır.
Manga tarihi üzerine yazanlar modern mangayı şekillendiren iki geniş ve birbirini tamamlayan süreç tanımlamışlardır. Frederik L. Schodt, Kinko Ito ve Adam L. Kern gibi diğer yazarlar tarafından temsil edilen bir görüş, savaş öncesi, Meiji ve Meiji öncesi kültür ve sanat dahil olmak üzere Japon kültürel ve estetik geleneklerinin sürekliliğini vurgulamaktadır. Diğer görüş ise Müttefiklerin Japonya'yı işgali (1945-1952) sırasında ve sonrasında meydana gelen olaylara vurgu yapmakta ve ABD çizgi romanları (Japonya'ya Amerika Birleşik devletleri askeri kuvveti tarafından getirilen) ve ABD televizyon, film ve çizgi filmlerinden (özellikle Disney) imgeler ve temalar dahil olmak üzere ABD kültürel etkilerini vurgulamaktadır.
Kaynağı ne olursa olsun, savaş sonrası dönemde Osamu Tezuka (Astro Boy) ve Machiko Hasegawa (Sazae-san) gibi manga sanatçılarının da dahil olduğu bir sanatsal yaratıcılık patlaması meydana gelmiştir. Astro Boy kısa sürede Japonya'da ve başka yerlerde son derece popüler oldu (ve olmaya devam ediyor) ve Sazae-san'ın anime uyarlaması 2011 yılında Japon televizyonundaki diğer tüm animelerden daha fazla izleyici çekti. Tezuka ve Hasegawa stilistik yenilikler yaptılar. Tezuka'nın "sinematografik" tekniğinde paneller, ağır çekimin yanı sıra uzaktan yakın çekimlere hızlı yakınlaştırmalarla sınırlanan eylem ayrıntılarını ortaya çıkaran bir sinema filmi gibidir. Bu tür bir görsel dinamizm daha sonraki manga sanatçıları tarafından yaygın olarak benimsenmiştir. Hasegawa'nın günlük hayata ve kadınların deneyimlerine odaklanması da daha sonraki shōjo mangalarını karakterize etmeye başladı. 1950 ve 1969 yılları arasında, Japonya'da iki ana pazarlama türünün, erkeklere yönelik shōnen manga ve kızlara yönelik shōjo manganın katılaşmasıyla manga için giderek daha geniş bir okuyucu kitlesi ortaya çıktı.
1969'da bir grup kadın manga sanatçısı (daha sonra Muhteşem 24'ler olarak da bilinen 24. Yıl Grubu olarak adlandırıldı) shōjo manga çıkışlarını yaptı ("24. yıl", bu sanatçıların çoğunun doğum yılı olan 1949 yılının Japonca adından gelmektedir). Grupta Moto Hagio, Riyoko Ikeda, Yumiko Ōshima, Keiko Takemiya ve Ryoko Yamagishi yer alıyordu. Bundan sonra, öncelikle kadın manga sanatçıları, kız çocukları ve genç kadınlardan oluşan bir okuyucu kitlesi için shōjo çizecektir. Sonraki yıllarda (1975'ten günümüze), shōjo manga stilistik olarak gelişmeye devam ederken aynı zamanda farklı ama birbiriyle örtüşen alt türler geliştirdi. Başlıca alt türler arasında romantizm, süper kahramanlar ve "Kadın Çizgi Romanları" (Japonca'da redisu レディース, redikomi レディコミ ve josei 女性) bulunmaktadır.)
Modern shōjo manga romantizmi, duygusal olarak yoğun kendini gerçekleştirme anlatılarının içine yerleştirilmiş ana tema olarak aşkı içerir. Süper kahramanlarla birlikte shōjo manga, Pink Hanamori'nin Mermaid Melody Pichi Pichi Pitch, Reiko Yoshida'nın Tokyo Mew Mew ve Naoko Takeuchi'nin Pretty Soldier Sailor Moon gibi hem manga hem de anime formatlarında uluslararası alanda popüler hale gelen yayınlar gördü. Birlikte çalışan kızlardan oluşan gruplar (veya sentailer) da bu tür içinde popüler olmuştur. Lucia, Hanon ve Rina'nın birlikte şarkı söylemesi ve Sailor Moon, Sailor Mercury, Sailor Mars, Sailor Jupiter ve Sailor Venus'ün birlikte çalışması gibi.
Erkek okuyucular için Manga, hedeflenen okuyucu kitlesinin yaşına göre alt bölümlere ayrılır: 18 yaşına kadar erkek çocuklar (shōnen manga) ve 18 ila 30 yaş arası genç erkekler (seinen manga); ve ayrıca genellikle erkek kahramanları içeren aksiyon-macera, slapstick mizah(sanırım gag manga deniyor bu türlere), namus temaları ve bazen açık s*ks dahil olmak üzere içeriğe göre. Japonlar "seinen "in birbirine yakın iki anlamı için farklı kanjiler kullanmaktadır -青年 "gençlik, genç adam" ve 成年 "yetişkin, çoğunluk" - ikincisi yetişkin erkeklere yönelik pornografik mangaya atıfta bulunur ve seijin ("yetişkin" 成人) manga olarak da adlandırılır. Shōnen, seinen ve seijin mangaları bir dizi ortak özelliği paylaşmaktadır.
Erkekler ve genç erkekler İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra manganın ilk okuyucularından bazıları oldular. 1950'lerden itibaren shōnen manga, robotlar, uzay yolculuğu ve kahramanca aksiyon-macera gibi konular da dahil olmak üzere arketipik erkek çocuğun ilgisini çekeceği düşünülen konulara odaklandı. Popüler temalar arasında bilim kurgu, teknoloji, spor ve doğaüstü ortamlar bulunmaktadır. Süpermen, Batman ve Örümcek Adam gibi tek başına kostümlü süper kahramanların yer aldığı Manga genellikle bu kadar popüler olmamıştır.
Erkek okuyucular için üretilen mangalarda kızların ve kadınların rolü zaman içinde önemli ölçüde değişmiş, Oh My Goddess! 'dan (Kōsuke Fujishima tarafından yazılan ve çizilen bir Japon manga serisidir. Kodansha'nın seinen manga dergisi Monthly Afternoon'da Eylül 1988'den Nisan 2014'e kadar serileştirilmiş ve bölümleri 48 tankōbon cildinde toplanmıştır. Seri, üniversite ikinci sınıf öğrencisi Keiichi Morisato ve onunla birlikte bir Budist tapınağına taşınan tanrıça Belldandy'yi takip eder; Belldandy'nin kız kardeşleri Urd ve Skuld yanlarına taşındıktan sonra, Keiichi Belldandy ile ilişkisini geliştirirken tanrılar, iblisler ve diğer doğaüstü varlıklarla karşılaşırlar.) Belldandy gibi tek güzel kızları (bishōjo), Negima (Ken Akamatsu tarafından yazılan ve çizilen bir Japon manga serisidir. Şubat 2003'ten Mart 2012'ye kadar Kodansha'nın Haftalık Shōnen Dergisi'nde serileştirilmiş ve bölümleri 38 tankōbon cildinde toplanmıştır.) ve Hanaukyo Maid Team'de (Morishige tarafından yazılan ve çizilen 2000-2006 yıllarından 14.tankoubon olarak yayınlanan bir seridir.) olduğu gibi bu tür kızların ve kadınların kahramanı çevrelediği hikayeleri veya ağır silahlı kadın savaşçı gruplarını (sentō bishōjo) içerecek şekilde gelişmiştir.
Japonya'da 1990'larda sansürün gevşemesiyle birlikte, erkek okuyuculara yönelik mangalarda çeşitli açık cinsel materyaller ortaya çıktı ve buna bağlı olarak İngilizce çevirilerde de devam etti. 2010 yılında Tokyo Büyükşehir Hükümeti, küçüklerin bu tür içeriğe erişimini kısıtlamak için bir yasa tasarısını değerlendirdi. Tematik olarak kasvetli, yetişkinlere yönelik ve bazen son derece şiddet içeren gekiga tarzı hikaye anlatımı, genellikle cesur ve yalın bir şekilde çizilen hayatın günlük acımasız gerçeklerine odaklanır. Sampei Shirato'nun 1959-1962 tarihli Chronicles of a Ninja'nın Askeri Başarıları (Ninja Bugeichō) gibi Gekiga'lar 1950'lerin sonu ve 1960'larda kısmen solcu öğrenci ve işçi sınıfı siyasi aktivizminden, kısmen de Yoshihiro Tatsumi gibi genç manga sanatçılarının mevcut mangalardan duydukları estetik memnuniyetsizlikten doğmuştur.
Ekonomik olarak etkileri:
Japonya'da manga 2007 yılı itibariyle yıllık 40,6 milyar yenlik (yaklaşık 395 milyon ABD$) bir yayın endüstrisi oluşturmuştur. 2006 yılında manga kitaplarının satışı toplam kitap satışlarının yaklaşık %27'sini, manga dergilerinin satışı ise toplam dergi satışlarının %20'sini oluşturmuştur. Manga endüstrisi, dağıtım şirketlerinin mangaları lisansladığı ve kendi dillerinde yeniden bastığı dünya çapında genişlemiştir.
Pazarlamacılar mangaları öncelikle hedef okuyucu kitlesinin yaşına ve cinsiyetine göre sınıflandırmaktadır. Özellikle, erkeklere (shōnen) ve kızlara (shōjo) satılan kitap ve dergilerin farklı kapak resimleri vardır ve çoğu kitapçı bunları farklı raflara yerleştirir. Çapraz okuyuculuk nedeniyle, tüketici tepkisi demografik özelliklerle sınırlı değildir. Örneğin, erkek okuyucular kadın okuyuculara yönelik bir seriye abone olabilirler, vb. Japonya'da manga kafeler ya da manga kissa (kissa kissaten'in kısaltmasıdır) bulunmaktadır. Bir manga kissa'da insanlar kahve içer, manga okur ve bazen geceyi burada geçirirler.Kyoto Uluslararası Manga Müzesi, Japonca yayınlanan mangaları listeleyen çok büyük bir web sitesi tutmaktadır.
Manga üzerine düşüncelerim:
Birçoğumuzu etkileyen ve zamanla gelişen bu sektör her ne kadar ülkemizde geç de olsa değer kazanmasına rağmen artan pahalılık etkisinden dolayı alım gücünü etkiliyor. Keza bazı şirketlerin özensiz iş çıkarması faal okuyucuların ve fan çeviri yapan ekiplerin bu durumdan etkilenmesine ve değersizleşmesine sebep oluyor. Mangaların her geçen gün artması serilerin kalitesiz kağıtlara ve özensiz işlerden dolayı değerinin çöpe gitmesine sebep olduğunu düşünüyorum. Bir okuyucu olarak bu sanat eserinin -nasıl ABD menşeili çizgi romanlar gibi- değer görmesi ve daha işler çıkarılması kanaatindeyim. Okuyucular ise basılan eserlere destek vermesi ve fan çeviri yapanların ise özenli iş yapması ve yarış peşinde koşmaması gerektiğini düşünüyorum.
Türkiye'de fan çeviri gruplarının çıkışı:
Gelelim fan çeviri yani fan taramalı çevirilere. Bundan bahsetmeden önce ilk önce Türk fan çeviri yapan ekiplerin tarihçesine bakalım.İlk fan çeviri örnekleri sanırım öğrendiğime göre 2000'lerin başlarında Animemadness forumu ve Flameriders ekiplerini kuranlardır.İlk manga fan çeviri örneklerini ise Flameriders ekibi olarak bilinen bir grup gencin oluşturduğu ekipti. Keza sonraları ilk büyük gruplanmalı büyük ölçekli ekipler ise 2004 tarihinde kurulmaya başlamıştır. İlk çeviri örnekleri ise I's, Naruto, Hellsing, One piece, Fma gibi döneme damgasını vuran serilerden oluşmaktadır. İlk dönem ekiplerinde kişiler yaptıkları serileri hem çevirir hem de dizgilemesi ve temizlemesini yapardı. İlk dönem ekiplerinden birinde yer alan Ozman the Insane namıdiğer Ozman nickiyle takılan ve şu anki Cinnet fansubun yöneticilerinden biridir. 20 yılı aşkın süredir bu hobisine devam etmektedir ve birçok türde çizgi roman ve manga çevirisinde bulunmuştur.
Genelde ilk dönem manga çeviri ve dizgilemeciliği paint üzerinden yapılırdı ve günümüzde kullanılan birçok araç ve uygulamadan yoksundu. Çıkarılan işler çok iyi olmasa da döneminde baya bir okuyucu almıştır. İlk dönem ekipleri çok kişili olmasa da damga vuran serileri yapmak için birçok zorlu yoldan geçmişti ve 4 seriyi genelde bir kişi hem çevirirdi hem de dizgilemesini paint üzerinden yapardı. 2000'li yıllardaki Türkiye'de okuma oranı düşük olmasına rağmen bu fansublar amaçlarını asla unutmamıştı ve ilk hedefleri olan "Belki resimli romanlar okutur ve eğlendirir düşüncesi hakimdi(Ozman)". O dönemde halhazırda Türkçe basılan Fumetti (italyan ekolü) ve Comics (Amerikan Ekolü) yaygın olduğundan bu türlere girmeyip günümüzde değeri artan manga camiasına girdiler. İlk çevrilen eserlerden olan Naruto ve One piece gibi iki dev şaheser günümüze kadar gelmeye başlamış ve 2008lerden itibaren Türkçe basımı bile yapılmaya başlanmıştır. One piece günümüz dünyasının baş yapıtlarından olup geride bıraktığı -Ağustos 2022 itibariyle-, One Piece dünya çapında 61 ülke ve bölgede 516,6 milyondan fazla kopya satarak tarihin en çok satan manga serisi ve kitap hacminde basılmış en çok satan çizgi roman serisi olmuştur. Ayrıca tüm zamanların en çok hasılat yapan medya serilerinden biridir.
Gelgelelim günümüz fan çeviri ekiplerine ve değişen dönemle popüler olan webtoon yani renkli çizgi roman kültürüne... Birçok yandan manga fansubları yani fan çeviri ekipleri azalsa da günümüzde değeri her geçen gün artan webtoonlar çeviri gruplarının ilgini çekmeye başlamıştır. Konuların genelde süpergüçlü insanların etrafında dönen bu tür serilerin popüler olması ve basılan serilerin artması -keza telifli serilerin artması da etkili- manga gruplarının sayısını azaltmıştır. Birçok fansub ise kapanmış veya serilerini başkaları devam ettirir düşüncesi ile vermişlerdir. İlk zamanlı ekipler ellerindeki az ekipman ile büyük işler başarsa da şu anki ekiplerin sayısı her geçen gün artmış ve okuyucuların çoğu webtoon kesimine kaymıştır. Şu an aktif olarak devam eden manga fan çeviri ekipleri olsa da çoğu kapanmaya yüz tutmuştur veya alanlarını webtoon üzerine yormaya başlamıştır. Ayrıca gelir kapısı olarak düşünen bazı kesimler ise bunu düşünüp en çok okunan serilerin üzerine yoğunlaşmıştır.
İlk Dönem ve Günümüz Dönem karşılaştırması:
Karşılaştırmaya başlamadan önce ilk dönem ekiplerine teşekkürlerimi bir borç bilirim. Nice eserleri bize sundukları için.Şimdi başlamak gerekirse ilk dönem eserleri kıt kanaat araçlar ile yapıldığı için özensizdi ve birçok hata ile doluydu. Peki günümüzdeki fan çevirilere ne demeli? İlk dönem çevirileri kötü ise günümüzdeki çeviriler nasıl bu kadar iyi ve özenli? Sebep ise dönemler ve kullanılan araçlardır. İlk dönemler eserleri paint ile çıkarırken son dönem eserler Photoshop, İndesign, Clip Studio, İbis Paint(Telefondan yapanlar içi), Krita, Gimp gibi uygulamalardır. Ve her geçen gün sayıları artmaktadır. Keza bu programları kullanan fan grupları kullanmayı bilmeden özensiz işlerde çıkarabiliyordu. Örnekleri çoktur ve artmaya devam etmektedir. Peki günümüz fan çeviri grupları bunu önemsemek için ne yapıyor? Belli dalllara ayrılıp kendi aralarında bir seriyi birden fazla kişi yapıyordu.Bu dallar ise çevirmen, çeviri kontrol, dizgileme, dizgileme kontrol ve son kontrol olarak birden fazla bölüme ayrılmaktadır.
Bu dönemler arası farklılıklar gün geçtikçe artmaktadır. Serilerin tezdüze ilerlemesi ve aynı konuların işlenmesi de etkilidir. Okuyucuların -bende bir okuyucu olarak- genelde aşırı güçlü karakterleri sevmesi de bunda etkilidir. Fan ingillizce çevirilerin kalitesi artsa da genelde kötü işler çıkaran fansubların sayısı da artmaktadır. Bazı fansubların çevirileri makine çeviri ötesine geçmiştir. En büyük etken ise serileri hızlı çıkarma örneğidir.Hıza önem verilen serilerin artması serilerdeki özensizliği arttırmakla birlikte okuyucuların hızlı tüketme dürtüsü de artmaktadır.Bir okuyucu olarak bu tür durumun artması serilerin gidişatını etkileyen faktörlerden biridir. Keza bu durumdan sıkılıp serileri bırakma dürtüsü de vardır.
Bu tür durumların artması genelde iyi sonuçlanmaz. Bazı okuyucuların bu durumları görmesi, yeni seri isteme açlığı artması serilerin kalitesini düşürmekle eşdeğerdir. Bir yorumu çok görmeyin demek serinin içeriğini değil çeviri ve düzenleme(dizgileme, temizleme) işlerini yapanları tatmin eder. Bu tür durumlardan etkilenen serilerin her geçen artması ve bırakılması okuyucu yorumlarından etkilenmesinin başlıca sebeplerinden olabilir.
Ayrıca bu eserlerden gelir sağlamak için açılan fansubların sayısı da artmaktadır. Hobi olarak yapılan bir korsan eserden para kazanmak doğru olmasa da ek gelir ve haçlık çıkarmak isteyenlerde vardır. Bunu sorun görmüyorum ama hırsız site açanlar ise bu sorunu ayrı bir boyuta taşımıştır. Fan çeviri gruplarının serilerini kendi sitelerine yükleyip para kazanma derdine düşünleri sayısı her geçen gün artıyor. Bu durumun sonucunda ise fansublar ekiplerini dağıtmaya veya başka ekiplerin bünyesine girmeye başladı. Yapılan iş korsan olsa bile ilk zamanlar başlatılan belki okuma alışkanlığı kazanılır düşüncesi şimdiler başka nasıl para kazanırım düşüncesine dönmüştür. Okuyucuların yapması gereken ise bu tür sitelere itimat etmemeleri ve ilk elden yapan fan çeviri yapanlardan okumaları gerektiğini düşünüyorum. Ayrıca basılan Türkçe eserlerin desteklenmesi gerektiğini de düşünüyorum. Şimdilerde basılan eserler kötü işlemlerden geçip kalitesiz iş çıkarılsa da fiyatların artması alım gücünü düşürür. Bunda birçok faktör etkilidir. Ama okuyucu talep etmesi için önce iyi iş çıkarılması gerektiğini düşünüyorum. Arz olmadan talep olmaz yani.
Yazımın sonuna gelirken manga fan çevirilerinin ilk dönemlerden günümüze kadar gelmesi ve birçok badireyi atlatması -bunlara örnek fan çeviri gruplarının iç kavgaları- şimdiki Türkiye'ye ulaşması büyük bir mucizedir. Hobi olarak düşününlerin manga örneklerinin türevlerini arttırması temennisi ile hoşça kalın. Bu yazımda İngilizce ve Türkçe wikipedia yazısından ve ilk dönem fan çeviri gruplarından birinde yer alan Ozman'ın düşüncelerine yer verilmiştir. Sağlıcakla Kalın...
24 Ocak 2023- Salı
Manga'nın Türkiye'deki Serüveni
Yazan: McMaster